Sąd umorzył postępowanie przeciwko farmaceutce, która odmówiła sprzedaży tabletek wczesnoporonnych

Adobe Stock

· Okręgowy Sąd Aptekarski w Krakowie umorzył postępowanie w sprawie farmaceutki, która została ukarana naganą za odmowę sprzedaży środka wczesnoporonnego.

· Kobieta powołała się na sprzeciw sumienia wskazując, że substancja ta może stanowić zagrożenie dla nienarodzonego dziecka.

· Wcześniej ten sam sąd ukarał ją naganą za rzekome naruszenie przepisów prawa farmaceutycznego.

· To orzeczenie zostało uchylone przez Naczelny Sąd Aptekarski, który przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia.

· Następnie OSA umorzył postępowanie wskazując na znikomą szkodliwość społeczną czynu.

· Pomocy prawnej aptekarce udzielili prawnicy z Instytutu Ordo Iuris.

Farmaceutka z Krakowa w lutym 2021 r. odmówiła pacjentce sprzedaży tabletek wczesnoporonnych EllaOne, powołując się na klauzulę sumienia. Początkowo kobieta została skazana przez Okręgowy Sąd Aptekarski w Krakowie na karę nagany. Sąd nie dał jej nawet możliwości złożenia wyjaśnień w sprawie. W związku z tym prawnicy z Instytutu Ordo Iuris, którzy włączyli się do sprawy na etapie postępowania odwoławczego, wskazywali, że zaszła konieczność (przed wydaniem merytorycznego rozstrzygnięcia) uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji w celu rzetelnego przeprowadzenia postępowania dowodowego oraz umożliwienia farmaceutce skorzystania z prawa do obrony. Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej również wniósł o uchylenie zaskarżonego przez aptekarkę orzeczenia, uznając za zasadne argumenty wskazane przez obwinioną w odwołaniu. Dotyczyły one konieczności zapewnienia możliwości skorzystania z konstytucyjnego prawa do obrony. Naczelny Sąd Aptekarski, przychylając się do stanowiska stron, uchylił orzeczenie sądu pierwszej instancji i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. 

Okręgowy Sąd Aptekarski w Krakowie, po ponownym przeprowadzeniu postępowania, umorzył postępowanie uznając, że działanie farmaceutki cechowało się znikomą szkodliwością społeczną czynu. W pisemnym uzasadnieniu orzeczenia Sąd stwierdził m.in., że: „w tym konkretnym przypadku żadne dobro Pokrzywdzonej nie zostało naruszone, nie została jej wyrządzona żadna szkoda, ani nie było zagrożenia tą szkodą”.

Prawnicy Ordo Iuris wnieśli odwołanie od tego orzeczenia. W opinii Instytutu nie można w ogóle uznać odmowy sprzedaży środków wczesnoporonnych za naruszenie przepisów prawa farmaceutycznego. Jest to sprzeczne z zagwarantowaną konstytucyjnie wolnością sumienia. Prawo farmaceutów oraz właścicieli aptek do powołania się na klauzulę sumienia gwarantuje art. 53 ust. 1 Konstytucji RP, zgodnie z którym „każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii”. Taką wykładnię przepisów potwierdza wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 7 października 2015 r., w którym wskazano, iż w demokratycznym państwie prawnym „wyrazem prawa do postępowania zgodnie z własnym sumieniem, a w konsekwencji także wyrazem wolności od przymusu postępowania wbrew własnemu sumieniu, jest klauzula sumienia (…). Wolność sumienia musi bowiem przejawiać się także w możliwości odmowy wykonania obowiązku nałożonego zgodnie z prawem z powołaniem się na przekonania naukowe, religijne lub moralne”.

W świetle postanowień na poziomie konstytucyjnym dotyczących klauzuli sumienia zamiarem ustawodawcy formułującego brzmienie art. 96 ust. 5 pkt 1 Prawa farmaceutycznego było nadanie w pewnym zakresie temu przepisowi roli klauzuli sumienia.  Stanowi on zatem podstawę prawną dla farmaceutów do odmowy wydawania środków antykoncepcyjnych, w szczególności postkoitalnych i wczesnoporonnych, jako mogących powodować zagrożenie życia lub zdrowia dziecka, którym na mocy art. 2 ust. 1 ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka „jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności”. Co więcej, zgodnie z art. 3 ust. 1 Kodeksu Etyki Aptekarza Rzeczypospolitej Polskiej, każdy farmaceuta zobowiązany jest do działania zgodnie ze swoim sumieniem.

Jak wskazuje Ordo Iuris, dodatkową podstawą prawną odmowy wydania środków wczesnoporonnych może być art. 96 ust. 5 pkt 2 Prawa farmaceutycznego, zgodnie z którym w przypadku uzasadnionego podejrzenia, że produkt leczniczy może być zastosowany w celu pozamedycznym, farmaceuta lub technik farmaceutyczny mogą odmówić wydania produktu. Pozbawienie życia embrionu ludzkiego niezależnie od stopnia jego rozwoju – podobnie jak zapobieganie jego powstaniu – nie jest celem medycznym.

Zauważyć przy tym należy, że pacjent nie ma prawa żądać wydania środków wczesnoporonnych, jeśli farmaceuta powołuje się na klauzulę sumienia, ponieważ oznaczałoby przyznanie pacjentowi prawa do narzucania swoich przekonań moralnych farmaceucie i zmuszania go do zachowania się wbrew swojemu sumieniu.  W świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego stanowiłoby to niedopuszczalny przymus współdziałania w osiąganiu celu niegodziwego. Taka sytuacja nie zachodzi w odwrotnym przypadku, gdy farmaceuta odmawia sprzedaży preparatów antykoncepcyjnych czy wczesnoporonnych, ponieważ pacjent zawsze może je nabyć w innej aptece i swobodnie korzystać z dopuszczonych do obrotu środków o takim charakterze, jeśli sumienie mu na to pozwala. Farmaceuta nie jest w stanie mu tego zabronić, ale ma prawo w tym nie uczestniczyć. Nie może tego uznać też za narzucanie pacjentowi poglądów moralnych farmaceuty.

- „Nie można wolności sumienia traktować jako przywilej arbitralnie przyznany wybranej grupie. Wolność sumienia, co potwierdził wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 2015 r., przysługuje każdemu człowiekowi. W konsekwencji farmaceuci mają prawo do odmowy zachowania się sprzecznego z ich przekonaniami religijnymi, moralnymi lub naukowymi. Obrona kwestionuje zatem w ogóle możliwość zakwalifikowania zachowania obwinionej farmaceutki jako naruszającego przepisy prawa, dlatego odwołaliśmy się od orzeczenia sądu pierwszej instancji. Niemniej umorzenie postępowania z uwagi na znikomą społeczną szkodliwość pokazuje, jak pożądane przez środowiska sektora medycznego jest wpisanie wprost w ustawie branżowej klauzuli sumienia. Mamy bowiem do czynienia z sytuacją, w której z jednej strony sąd dyscyplinarny uznaje, że farmaceutka, odmawiając pacjentce wydania środka wczesnoporonnego, popełniła zarzucany jej czyn, ale jednocześnie stwierdza, że szkodliwość społeczna czynu jest znikoma i jako taki nie stanowi on deliktu dyscyplinarnego” – zaznaczyła adw. Magdalena Majkowska z Zarządu Ordo Iuris.